Szlak Tatarski. Miniprzewodnik

Miniprzewodnik Wydawnictwa Bezdroża opisujący najważniejsze atrakcje turystyczne miasta bądź regionu. Poznasz historię miejsca, przeczytasz opisy atrakcji turystycznych i (najważniejsze dla turysty) informacje praktyczne: co warto zobaczyć, gdzie szukać noclegu i jak dojechać w miejsce, którego nie można pominąć zwiedzając okolicę. Zapraszamy na wycieczkę!

Szlak tatarski

Pograniczne tereny między Biebrzą a Narwią to wyjątkowy obszar w skali kraju. Wielokulturową mozaikę etniczną wzbogacają tu Tatarzy. Choć dziś trudno ich wypatrzeć wśród innych mieszkańców regionu, świadectwem muzułmańskiej kultury są meczety we wsiach Bohoniki i Kruszyniany. Jadąc z jednej miejscowości do drugiej, warto zahaczyć o ciekawe Krynki, które zachowały kilka interesujących zabytków i wiejący nostalgią klimat pogranicza. Na tutejsze bezdroża najlepiej wyruszyć z Sokółki – bądź co bądź metropolii w skali mikroregionu.

Tatarzy w Polsce

Twórcą osadnictwa tatarskiego w Wielkim Księstwie Litewskim był Witold, panujący w latach 1392-1430. Osadnicy rekrutowali się spośród uchodźców ze Złotej Ordy, a po bitwie pod Grunwaldem, w której wziął udział hufiec tatarski, również z Krymu. Prócz dobrowolnych przesiedleńców, na Litwę trafiali również jeńcy. Książę osadzał ich na pograniczu z państwem krzyżackim, w zasięgu grodów w Trokach, Wilnie, Grodnie czy Nowogródku.

W XV i XVI w. liczba Tatarów rosła. W tym czasie utrwalił się podział na Tatarów gospodarskich (arystokrację mającą prawa szlachty, bez udziału w życiu politycznym) i prostych Tatarów-Kozaków. Obie grupy obowiązywała służba wojskowa, który to obowiązek stopniowo zanikał na skutek przechodzenia na służbę zaciężną (opłacaną ze skarbu państwa). W pierwszych latach XVII w. sejm zabronił opłacania służby z publicznej kasy, co – wraz z sytuacją polityczną i religijną – skończyło się w 1672 r. buntem lipków (tak zwano Tatarów z Podola i Wołynia). Przejście chorągwi tatarskich (koronnych, chorągwie litewskie pozostały lojalne) na stronę turecką opisał w Panu Wołodyjowskim Henryk Sienkiewicz. Przywódcę buntu, rotmistrza Aleksandra Kryczyńskiego, Turcy mianowali bejem Baru. Jan III Sobieski, aby załagodzić sytuację, rozpoczął rokowania z Tatarami, którzy jak się okazało nie byli zadowoleni z tureckiej służby. Sejm ogłosił amnestię dla powracających pod sztandar Rzeczypospolitej hufców, potwierdzając dotychczasowe przywileje i obiecując w zamian nadania ziemskie. Właśnie ówczesne nadania dały początek osadnictwu w Kruszynianach i Bohonikach.

Oprócz prowadzenia gospodarstw, Tatarzy parali się żołnierką, uczestnicząc we wszystkich bataliach narodowych, łącznie z powstaniami. Z tej społeczności wywodzili się bliscy współpracownicy Józefa Piłsudskiego, PPS-owcy: Aleksander Sulkiewicz i Stefan Bielak. Wojskowe tradycje tatarskie odbudowywano jeszcze po odzyskaniu niepodległości. Pułk ułanów walczył w wojnie z bolszewikami, w 1936 r. w Wilnie stworzono szwadron tatarski. Mieszkający w Polsce Tatarzy stopniowo się polonizowali. Wielu, tak jak ich białoruscy i polscy sąsiedzi, emigrowała do większych ośrodków. Spore skupiska tatarskiej społeczności powstały w Białymstoku, Sokółce, a na skutek przesiedleń z ziem włączonych do ZSRR, również w Gdańsku i w Gorzowie Wielkopolskim.

Obecnie mieszka w Polsce ok. 4 tys. osób pochodzenia tatarskiego, które można uznać za grupę etniczną. Działa Muzułmański Związek Religijny w RP, na czele którego stoi mufti Tomasz Miśkiewicz, oraz świecki Związek Tatarów Polskich. Osoby o tatarskich korzeniach trudno jednak odróżnić. Ich religijność odbiega od muzułmańskiego kanonu pobożności. Jednak tradycyjne doroczne święta obchodzone na Podlasiu pomagają utrzymać poczucie wspólnoty.