Treny

Treny zostały poświęcone zmarłej córce poety – Urszuli. Wydano je w 1580 roku. W Trenach, które Kochanowski napisał po śmierci córeczki – Urszulki, renesansowy obraz świata i humanistyczna filozofia poety stały się tylko pustymi słowami, sformułowaniami, z których sam Kochanowski drwi. Są to bowiem te prawdy filozoficzne, które przez całe życie opiewał, którym się poświęcił, a które w obliczu życiowego dramatu nie dają pocieszenia i nic nie znaczą. Czarnoleski cykl Trenów, w odróżnieniu od tendencji starożytnych, by utwory tego typu poświęcać wybitnym postaciom – bohaterom, królom, wielkim filozofom, zadedykowany został małemu dziecku. Również styl, który stosuje w utworach poeta, nie jest klasyczny – echobecny zdaje się być niepokój, nerwowe poszukiwanie właściwych słów, niejasność części użytych sformułowań i zwrotów. W porównaniu z tradycyjną, antyczną tradycją tworzenia trenów, następuje odwrócenie ról: bohaterką poezji nie jest Urszula, na pierwszy plan wysuwa się bowiem ból ojca po starcie dziecka. W Trenach runęła misternie tworzona w Pieśniach i we Fraszkach stoicka filozofia poety. Została z niej tylko podszyta ironią pochwała mądrości. Autor zdaje się podchodzić do świata bezkompromisowo. Przestaje wierzyć, iż światem, w którym umierają dzieci, w którym jest tyle łez i cierpienia, może rządzić dobry Bóg, którego opiewał w Pieśniach. W tym kontekście humanistyczne dążenie do zdobywania wiedzy i służenia „poczciwej sławie” wydaje się być groteskową pogonią za marą, ułudą. Mędrca może bowiem w każdej chwili spotkać to samo, co głupca, śmierć zrównuje wszystkich w cierpieniu.