Pamięć, nostalgia, tożsamość

Wydany w 2006 roku w Gdańsku Tryptyk wileński kresowego, wileńskiego pisarza – Zbigniewa Żakiewicza – jest swoistym mitem. Owa mitologia wileńskich Kresów (jak też poczucie nostalgii czy utraty) jest zasadniczym składnikiem i koniecznym warunkiem konstruującym literacką kategorię pamięci w prozie Żakiewicza. Utwory pisarza doskonale wpisują się także w nurt mitobiografistyki (czyli ‚wciągania’ czytelnika w historię autora) i genealogii osobowości (dominacji historii poszukiwania własnych korzeni duchowych). Zbigniew Żakiewicz jest właściwie pisarzem jednej powieści. Wydobywa (‚wyrywa’) ze swojej przeszłości obrazy zapamiętane i w twórczym procesie nieustannie je porządkuje. Ważnym (i zarazem trudnym) procesem jest zabieg porządkowania, i hierarchizowania pamięci. To znaki są ‚kluczem do jednostkowej i zbiorowej tożsamości’. Omawiane w niniejszym szkicu utwory wpisują się w nurt literatury, w której (jak pisał znany historyk idei, profesor Franklin Ankersmit) ‚zbiorowa tożsamość jest w większości sumą blizn na […] zbiorowej duszy, spowodowanych przymusowym porzuceniem poprzednich tożsamości’. Przemysław Czapliński natomiast zauważa, iż ‚nostalgia bierze się z tęsknoty, tęsknota z utraty’. Topos utraty powraca więc nieubłaganie w tych rozważaniach. Zbigniew Żakiewicz żył ze świadomością utraty kilkadziesiąt lat. Aby nieustannie dookreślać w tym szkicu ewokowaną przeze mnie kategorię pamięci, poświęcam właśnie nieco uwagi sposobom przenikania się: autoterapii, traumy, tożsamości czy nostalgii – lokujących się przed tekstem – a w końcu i w tekście literackim.

Pamięć, nostalgia, tożsamość to jednak szkic poświęcony nade wszystko pamięci ocalającej przeszłość dla przyszłości.