Wektory wyobraźni. Przekraczanie granic w tekstach kultury popularnej

‚(…) Cywilizacja odcięta od reszty wszechświata technologiczną granicą szuka choćby w wyobraźni niedostępnych w rzeczywistości kierunków ekspansji. Właściwie należałoby je nazwać ‚wektorami wyobraźni’. (…) Co niesie nasz ‚wektor wyobraźni’? Koncepcję, hipotezę zrodzoną w umysłach twórców fantastyki. A kierunek? Tych jest kilka. Wszystkie zmierzają poza granice osiągalne dla współczesnego człowieka. Przykładowo w odniesieniu do grupy fantastycznych tekstów kultury opierających się na przestrzeni początkiem wektora będzie fikcyjna wyprawa w głąb ludzkiego ciała, a końcem podróż do najodleglejszych galaktyk. Idąc tym tropem, dotrzemy do ‚wektorów wyobraźni’ opisujących też fikcję równoległych rzeczywistości, podróży w czasie, wypraw w zaświaty czy przełamujących granicę ludzkiego ciała i technologii – wszystkie obszary, po których porusza się współczesna fantastyka. Postaram się zarysować te kierunki ekspansji ludzkiej wyobraźni, opierając się na wybranych tekstach kultury, i przyjrzeć się bliżej granicom przekraczanym przez ich twórców, odbiorców i bohaterów.

Nawet jeśli fantastyczną część kultury niektórzy jej krytycy wyrzuciliby poza nawias sztuki, to niezaprzeczalnie pozwala ona w zaciszu laboratorium własnej wyobraźni oswoić się z nieznanym i wiedzą, którą niesie. Sztuka to już nie bezpośrednie zderzenie się ze światem, ale pośrednik między nami a nieznanym. Lęk przed utratą niewinności (będący skutkiem nabycia wiedzy) przestaje być tak dotkliwy, kiedy w odkryciu towarzyszy nam bohater opowieści, biorący na siebie trudy i niebezpieczeństwa odkrywczej przygody. Nam pozostaje jedynie bezpieczna analiza zdobytych przez niego doświadczeń. Odkrywanie we własnym fotelu czy sali kinowej – odkrywanie niebezpośrednie, w większości przypadków pozbawione wartości dla reszty rasy ludzkiej, ale znaczące dla nas. To odkrywanie nowych ziem i idei, poszerzanie terytorium jednostki, możliwe dzięki sztuce (…)’.

Ze Wstępu

Książka Piotra Jezierskiego to tekst bardzo osobisty, a jednocześnie swoisty manifest na rzecz wyobraźni, dla której pożywką jest fanowskie przywiązanie do wybranych treści kultury popularnej. Autor przekonująco argumentuje na rzecz tezy, że fenomen literatury, filmu i gier fabularnych przynależących do kategorii science fiction i fantasy cieszy się tak wielkim powodzeniem nie tylko ze względu na zaproszenie do udania się w alternatywne światy, ale także z tego powodu, że niesie w sobie wielki potencjał emancypacyjny. Przenikające się dzisiaj światy słowa, obrazu i interakcyjnego działania kierują uczestników owej multimedialnej przygody w różne wymiary mitologii odmiennych światów, każą dokonywać swoistej wiwisekcji rozumienia rzeczywistości i czuć się odkrywcami tajemnic.

Książka, składająca się z czterech obszernych esejów, przybliża tytułowe ‚wektory wyobraźni’, wskazując na różne granice, które dzięki uwrażliwieniu świadomości na fantastykę, zdolni jesteśmy przekraczać – granice czasu, geografii, kosmosu, ale także – jak ostatnio – granice biologii w ramach dzisiejszych niepokojów związanych z posthumanizmem. Piotr Jezierski zaprasza do przygody, którą sam przeżywa i wspaniale opisuje, zarażając swoją pasją innych. Co więcej, książka pokazuje, że nie tylko dzieła o wybitnych walorach estetycznych i artystycznych mają ów uwalniający wyobraźnię walor, ale także produkcje popularne zdolne są niepokoić nas problemami zasadniczymi, od pojęcia człowieczeństwa po tajemnicę śmierci.

prof. Wojciech J. Burszta