Wpływ statutu rzeczowego na rozstrzyganie spraw spadkowych – na styku statutów

Przedmiotem niniejszej monografii jest analiza relacji zachodzących między statutem spadkowym a statutem rzeczowym poszczególnych składników spadku.

Podobnie jak prawo spadkowe w merytorycznym prawie cywilnym, także miarodajne dla spraw spadkowych normy kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego, wyodrębnione zostały z uwagi na specyfikę problemów towarzyszących określeniu wpływu śmierci osoby fizycznej na losy zgromadzonego przez nią majątku, a nie ze względu na naturę praw podmiotowych, dla których prawa właściwego poszukujemy za ich pośrednictwem. W rezultacie wśród związanych z dziedziczeniem zagadnień znajdują się również i takie, które – jak np. ocena zawartości spadku, sposób jego przejścia na następców prawnych, urzeczywistnienie skutków rozporządzających zapisu, wspólność majątku spadkowego oraz dział spadku, losy tzw. spadku bezdziedzicznego czy też rozrządzenie przez spadkodawcę majątkiem z wykorzystaniem konstrukcji trustu – pozostają, ze względu na swoją naturę, również w orbicie zainteresowania leges causae poszczególnych składników majątku zmarłego. W przypadku rzeczy chodzi tu o ich statut rzeczowy. Co do zasady to przecież właśnie on decyduje o rodzaju praw podmiotowych, których dana rzecz może stać się przedmiotem, sposobach oraz przesłankach ich nabycia, obowiązku i skutkach ich ujawnienia w rejestrze publicznym, ich treści, przenoszalności na inne osoby, dopuszczalności i charakterze prawnym oraz reżimie ich ewentualnej wspólności i jej zniesienia czy też losie rzeczy niczyich. Gdy kwestie te ujawnią się w związku z dziedziczeniem, może powstać wątpliwość, czy ich ocena powinna odbywać się na podstawie prawa wskazanego za pośrednictwem normy kolizyjnej miarodajnej dla spraw spadkowych, przepisów statutu rzeczowego poszczególnych składników ocenianego majątku, czy może raczej należy umieścić je w zakresie odrębnej, poświęconej wyłącznie im normy kolizyjnej.

Sytuacji tej nie rozwiązuje w kompleksowy i satysfakcjonujący sposób obowiązujące w większości państw członkowskich UE rozporządzenie Parlamentu i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4.07.2012 r. – W sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego. Jego normy wywołują szereg wątpliwości interpretacyjnych a w związku z tym wymagają wyjaśnienia a niekiedy wręcz propozycji stosownych zmian. Ponadto znajdują zastosowanie jedynie do spadków po osobach zmarłych począwszy od dnia 17.08.2015 r.

Niniejsza monografia jest próbą odpowiedzi na pytanie o wpływ statutu rzeczowego poszczególnych składników spadku na rozstrzyganie spraw spadkowych. Zmierza ona do identyfikacji przyczyn występowania kolizji między statutem rzeczowym i spadkowym, rozgraniczenia ich zakresów przy ocenie losów majątku zmarłej osoby fizycznej oraz wskazania metod postępowania na wypadek sprzeczności rozwiązań wprowadzanych przepisami każdego z nich, w odniesieniu do podlegających mu spraw.